japoński notan i plakaty Shigeo Fukudy

Notan to stara japońska tradycja w sztuce, którą można wyjaśnić najprościej: to co jest ciemne nie jest jasne a to co jest jasne nie jest ciemne. W czarno-białej kompozycji czarne elementy nie mogą istnieć bez otaczającej ich bieli, tak samo białe nie mogą istnieć bez otaczającej ich czerni. Stąd założenie, że czerń i biel tworzą w istocie jedność. Nie ma tutaj rozróżnienia na pozytyw czy negatyw jak ma to miejsce w zachodnim rozumowaniu. Notam oparty jest na symetrii i harmonii pomiędzy elementami budującymi kompozycję.

Shigeo Fukuda (1932–2009) jest może najlepszym przykładem jak można wykorzystać idee notanu w plakacie. Ten urodzony w Tokio artysta zajmował się, oprócz plakatu, rzeźbą, grafiką i optycznymi iluzjami.

powyżej plakat Kazumasy Nagai

na wystawę poświęconą Fukudzie

plakat po arabsku cz III

Tarek Atrissi to urodzony w Bejrucie projektant, założyciel holenderskiego studia Tarek Atrissi Design. Grafikę i projektowanie studiował w Libanie, Holandii i Stanach Zjednoczonych. Jest jednym z najlepiej rozpoznawanych grafików świata arabskiego. Jego prace są mieszanką nowoczesności i orientalnych motywów.

Majid Abassi jest kolejną znaczącą osobą arabskiego designu. Podobnie jak Reza Abedini urodził się w Teheranie. Specjalizuje się w plakacie, bardzo oszczędnym w formie, w pełni wykorzystującym piękno arabskiej kaligrafii.

kaligrafia w plakacie arabskim cz II

Reza Abedini jest znakomitym plakacistą łączącym w swoich pracach tradycję arabskiej kaligrafii z nowoczesnością. Urodził się w 1967 roku w Teheranie (Iran), w 1985 roku ukończył studia z zakresu projektowania graficznego. Abedini jest zdobywcą wielu prestiżowych nagród i jedną z najważniejszych postaci bliskowschodniego designu. Jego plakaty są przeważnie oszczędne w kolorze, często wykorzystują technikę kolażu , typografia staje się integralną częścią grafiki. Prace Rezy Abediniego są cenione na całym świecie za oryginalność i znakomite rozwiązania graficzne, ale również za liczne odniesienia do kultury i tradycji arabskiej.

kaligrafia w plakacie arabskim

Arabska kaligrafia istniała już przed nadejściem islamu. W swojej najwcześniejszej fazie miała ona dwa podstawowe style: NESHKI oraz KOUFI (nazwy stylów pojawiły się dużo później niż one same). Pierwszy z nich był kursywą, miał charakter bardziej organiczny, natomiast drugi był bardziej geometryczny i ostry. Stały się one podstawą niezliczonej ilości innych stylów, które narodziły się w czasach ekspansji islamu. Arabska kaligrafia zawdzięcza swoją różnorodność dwóm podstawowym czynnikom. Po pierwsze, zróżnicowane kulturowo społeczeństwa adaptując religię islamu, zaczęły kopiować tekst Koranu, wzbogacjąc go o swoje własne przyzwyczajenia i tradycje w pisaniu. Po drugie, konkretne style były tworzone do konkretnego użytku (inne style w poezji, inne w administracji etc.)

przykład stylu koufi

Korzenie plakatu szwajcarskiego cz III

Pisząc o szwajcarskim plakacie i stylu międzynarodowym nie należy zapominać o osiągnięciach Dadaistów. Ze swoim negującym podejściem do sztuki i tradycji, dadaiści byli jednymi z pionierów "nowej" typografii. Na Kongresie Konstruktywistów i Dadaistów w Weimarze spotkali się między innymi dadaiści Kurt Schwitters i Hans Arp, konstruktywista El Lissitzky, Theo Van Doesburg (De Stijl) oraz Moholy Nagy (Bauhaus). Lissitzky zaproponował Schwittersowi napisanie książki traktującej o współczesnej sztuce, jednak ten odmówił. Ostatecznie Lissitzky napisał książkę wraz ze szwajcarem Hansem Arpem, również członkiem grupy dadaistów. Die Kunstismen została wydana w 1924 i była jednym z pierwszych przykładów nowej typografii w Szwajcarii. Przejrzysty grid, bezszeryfowe kroje pisma i nowatorska typografia zostały użyte w tej książce, która w znaczący sposób wpłynęła na rozwój stylu międzynarodowego.

Korzenie plakatu szwajcarskiego cz II

O czynnikach, które wpłynęły na powstanie międzynarodowego stylu typograficznego pisze się całe książki, ja jednak muszę skoncentrować się na najważniejszych faktach. Wiemy już, że istotne były wpływy Bauhausu, De Stijl i konstruktywistów rosyjskich. Sięgając jeszcze bardziej w głąb natrafimy na postać belgijskiego artysty, który przeniósł się w latach 40 do Szwajcarii, Henry'ego van De Velde (1863-1957). Zainspirowany przez wybitnych teoretyków i krytyków sztuki jakimi byli John Ruskin i William Morris, oraz Angielski ruch Arts and Crafts, zaczął postulować idee sztuki użytecznej społecznie. Jego plakaty były jeszcze wciąż dalekie od prostoty i syntetyczności późniejszego projektowania szwajcarskiego, nawiązywały raczej do abstrakcyjnej dekoracyjności Art Nouveau. Jednak nie bez znaczenia są głoszone przez niego teorie, które pozostają jedną z głównych przyczyn powstania stylu międzynarodowego.

Korzenie plakatu szwajcarskiego czI

Na początku XX wieku plakat szwajcarski nie miał jeszcze swojego własnego charakteru. Artyści tacy jak Eugène Grasset czy Theophile Steinlen powielali francuskie wzorce i wyraźnie odwoływali się do Art Nouveau. Dopiero po pierwszej wojnie światowej szwajcarski plakat przeszedł metamorfozę. Stało się to przede wszystkim za sprawą Ernsta Kellera, którego nauczanie w Zurichu, dało podwaliny pod międzynarodowy styl typograficzny, w pełni ukształtowany po drugiej wojnie światowej.

Głównymi założeniami tego stylu było użycie matematycznego gridu, porządkującego przestrzeń plakatu, stosowanie krojów bezszeryfowych (helvetica), oraz wprowadzenie fotografii w miejsce ilustracji. Na międzynarodowy styl typograficzny wpłynęły głównie trzy grupy:

konstruktywiści rosyjscy

holenderska grupa De Stijl

Bauhaus

Wnioski wyciągnięte z nauczania i poglądów ww ugrupowań pozwoliły stworzyć charakterystyczny dla Szwajcarii styl, którego ślady po dziś dzień można odnaleźć w plakatach twórców takich jak Emanuel Tschumi, Hans Neuburg i wielu innych.

Konstruktywizm w polskim plakacie cz II

Jednym z najważniejszych twórców „polskiej szkoły plakatu”, w drugiej połowie XX wieku, odwołujących się do założeń konstruktywistycznych był Roman Cieślewicz (1930 – 1996). Był on artystą parającym się zarówno plakatem jak i ilustracją czy grafiką wydawniczą (magazyn „Ty i ja”). Podobnie jak przytoczony w poprzednim wpisie Mieczysław Berman, Cieślewicz posługiwał się kolażem i fotomontażem. Po mistrzowsku potrafił posługiwać się metaforą w plakacie, często łączył fotografię z malarstwem i ilustracją, osiągając nowe środki wyrazu.

Jeżeli chodzi o twórców współczesnych to dobrymi przykładami są plakaty Krzysztofa Tyczkowskiego, Sławomira Iwańskiego, Lexa Drewińskiego oraz wielu innych twórców, którzy bardziej lub mniej świadomie czerpią z dokonań konstruktywistów.

konstruktywizm w plakacie polskim część I

Dzisiaj będzie trochę informacji o wpływie tradycji konstruktywistycznej na polski plakat. Przedstawicieli tej tendencji w Polsce w latach 20 ubiegłego wieku skupiały , grupy Praesens, Blok, oraz a.r. Konstruktywizm odrzucał dekoracyjne podejście do sztuki, stawiając na prostotę i funkcjonalność. Badając wpływ tego kierunku na plakat, należy przyjrzeć się ze szczególną uwagą dwóm artystom: Henrykowi Berlewi oraz Mieczysławowi Bermanowi.

Henryk Berlewi zwrócił swoją uwagę w stronę konstruktywizmu po spotkaniu z wybitnym rosyjskim artystą El Lissitzky'm. Sformułował teorię mechanofaktury, odrzucającą iluzję przestrzeni w malarstwie, stawiającą natomiast na zrytmizowanie linii i płaszczyzn oraz geometryczny porządek. W poźniejszym okresie zajmował się propagowaniem druku funkcjonalnego i tworzeniem publikacji, dzięki czemu zasady konstruktywizmu zaczęły przenikać do sztuki użytkowej, a tym samym do plakatu. Charakterystyczne dla Berlewiego jest nowatorskie podejście do typografii i składu tekstu.

Mieczysław Berman był jednym z czołowych przedstawicieli fotomontażu w Polsce. Zarówno w fotomontażach jak i w plakatach posługiwał się metaforą i skrótem myślowym.

Cześć

Blog ten, realizowany w ramach programu pracowni publikacji ASP Katowice, ma w założeniu być kompleksowym researchem dotyczącym konkretnego zagadnienia. W moim wypadku jest to współczesny plakat i jego związki z tradycją kulturową danego państwa lub regionu. Pisząc o tradycji mam tu na myśli zarówno wpływ motywów folklorystycznych jak i ówczesnych, charakterystycznych trendów w sztuce. W każdym kolejnym poście będę omawiał takie tendencje w wybranych przeze mnie państwach, na przykładach konkretnych postaci. Na początek zajmę się naszym rodzimym plakatem. Zapraszam do czytania przyszłych postów :)